Ik noem God wel eens “het geheim van de werkelijkheid”. Dat vind ik een mooie omschrijving omdat het zo aansluit bij het vermoeden van velen “dat er wel iets moet zijn” maar dat je daar niet de hand op kunt leggen. Met je verstand kun je het niet begrijpen. Het blijft raden, vermoeden, geloven.

Een geheim is daarmee wat anders dan een raadsel of vraagstuk. Bij een raadsel hoort een oplossing en als je de oplossing weet, is het geen raadsel meer. Dan weet je het voortaan. Maar voor “het geheim van de werkelijkheid” hebben we geen oplossing, hooguit woorden die je op het spoor zetten. Maar God blijft verborgen, blijft een geheim.

Kick Bras schreef een mooi boek over het verlangen van mensen om die verborgen God beter te leren kennen. De ondertitel vermeldt het woord mystiek. Dat is verwant aan mysterie oftewel geheim. Hij beschrijft welke ervaringen mensen in de vooral christelijke traditie hebben opgedaan in hun zoektocht dichter bij God te komen.

Zijn boek is om meerdere redenen bijzonder.
Om te beginnen de opzet: 55 korte hoofdstukjes van enkele pagina’s. Dat nodigt uit om af en toe een hoofdstukje te lezen en er wat mee bezig te blijven. Daarbij: elk hoofdstukje begint met een afbeelding in kleur van een kunstwerk, meestal een schilderij, voorzien van een toelichting. Dan volgt de verdieping en maakt Bras de relatie met mystiek duidelijk door vele bekende en minder bekende mystieke schrijvers te citeren. Mystiek kan al gauw zweverig en vaag overkomen. Maar Bras weet helder te formuleren en toch zo, dat de lezer een vermoeden krijgt van het geheim dat de mystici aantrok.

De hoofdstukjes staan in enkele grote rubrieken bij elkaar: eerst geeft de auteur er 10 over mystieke ervaringen in de bijbel en de christelijke traditie daarna. Bijv. Mozes en de brandende braamstruik. Daar legt hij Exodus 3 en een schilderij van Chagall bij elkaar. Wat in die ervaringen naar voren komt heeft alles te maken met hoe de mysticus zich God en Christus voorstelt, en hoe hij zichzelf en zijn wereld ziet. Dat zijn dan de thema’s van de volgende rubrieken.

Als je dan halverwege het boek bent, zou je de indruk kunnen krijgen dat mystiek vooral een zaak is van geloof, opvatting, visie, inzicht. Dus nogal statisch en niet erg relevant. Maar de volgende honderd pagina’s maken aan dat misverstand wel een einde. Dan gaat het over de mystieke weg. Want wie het geheim beter wil leren kennen raakt betrokken in een levenslang proces van verandering. Zoals we bij doop en belijdenis spreken van afwenden van het kwade en toewenden naar het goede zo onderscheidt de mystiek de fasen zuivering en verlichting uitlopend op vereniging.

Vanaf pagina 179 maakt Bras duidelijk dat het gaan van de mystieke weg allesbehalve navelstaarderij is. Mystiek werkt door en loopt uit o.a. de opbouw van de gemeenschap, dienst aan de armen, werken in en aan de schepping.

In de epiloog (het naschrift) is Bras wel zo eerlijk om recht te doen aan onze tijd: onze cultuur is sterk van God vervreemd. Ontdekkingen in de wetenschap en de verschrikkingen van de twee wereldoorlogen hebben bij velen het gelaat van God voorgoed verduisterd (213). Of de mystiek een einde aan deze nacht kan maken? In elk geval inspireert de mystieke traditie om te wachten, te bidden en het goede te doen. In de woorden van Bras: “Want God is niet die oude vertrouwde grootheid die we intussen wel kennen en waarover we zelfverzekerde theorieën kunnen formuleren, die we kunnen uitwisselen met of dwingend kunnen opleggen aan anderen. God is in de mystiek een geheimenis, dat spreekt met zachte stem. Wanneer de lamp van onze heerszucht, van onze controlezucht gedoofd is, wanneer het vuur van ons angstige verlangen naar geborgenheid geblust is, dan is het nacht. De nacht van niet-weten. Dan moeten we niet vluchten, maar bidden. En wachten. En nog iets: het goede doen. Doorgaan met leven temidden van je medemensen. Proberen het goede te doen, recht en gerechtigheid nastreven. Contemplatie, en actie!” (215).

Kick Bras schreef over moeilijke stof een zeer toegankelijk en inspirerend boek.

Kick Bras, Oog in oog.
Christelijke mystiek in woord en beeld
uitgeverij Skandalon, 2017

(Kerkklank nov 2017)