Kerst en de volgende zondag Kerst en de volgende zondag
 
Met dank aan Pixabay picture-789392_1280

Twee feesten
Het populairste van de christelijke feesten in de westelijke wereld is het Kerstfeest (Protestantse kerken) of Kerstmis (RKK). Kerst is een verbastering van Christus en wiens geboorte men gedenkt en viert op 25 december. In de Oosters-Orthodoxe landen heet het feest ‘Epifanie’ oftewel 'Verschijning',  nl van de Zoon van God op aarde. Dit feest wordt iets later gevierd: 6 of 7 januari. Het verschil heeft oa te maken met de gebruikte kalender of tijdrekening. In het Oosten volgt men de Juliaanse kalender die 46 vC werd ingevoerd. Dat is weliswaar een tijdrekening die van het zonnejaar uitgaat, maar na verloop van tijd toch niet precies genoeg bleek te zijn. Om die reden voerde men in het Westen 1582 de Gregoriaanse kalender in. Omdat de verhouding tussen Oost en West na het schisma van 1054 niet goed was, gingen de Oosterse kerken daar niet in mee. Op het Panorthodoxe Congres in Constantinopel mei 1923 spraken vertegenwoordigers van de Oosterse kerken over een aanpassing van de kalender, zonder het samen eens te worden. Sindsdien vieren enkele landen in Oost Europa Kerst op 25 december: Griekenland, Cyprus en Roemenië. Sinds de Russische inval is ook Oekraïne tot de Westerse datum van het Kerstfeest overgegaan. Het volk wil zich losmaken van het Oosten met het dominante Rusland en van de Orthodoxe Kerk die de Russische overheid kritiekloos volgt.

Verjaardagen
De bijbel vertelt maar weinig over Jezus’ geboorte: alleen Mattheüs en Lucas hebben daar verhalen over. Kennelijk was de jonge kerk niet bijzonder in de geboorte van Jezus geïnteresseerd.
Dat zelfs een geboortedatum ontbreekt is waarschijnlijk omdat destijds in de Joodse wereld verjaardagen niet gevierd werden. Van gewone mensen was de geboortedatum meestal niet eens bekend, alleen koningen vierden hun verjaardag uitbundig (Hos 7). Op die dag lieten zij vaak hun tegenstanders ombrengen. Zo vertelt de bijbel van de Farao die de bakker laat doden (Gen 40: 20) en van Herodes Antipas die Johannes de Doper laat onthoofden (Mc 6: 21, parr bij Mat en Luc).
Een praktisch bezwaar voor de verjaardag was het gebruik van de maankalender waarbij geregeld niet slechts een schrikkeldag, maar een complete schrikkelmaand moet worden toegevoegd. Probeer dan maar eens bij te houden wanneer je jarig bent.
Een religieus bezwaar tegen het vieren van verjaardagen was, dat men vreesde van God te vervreemden en in de wereld van astrologie terecht te komen (Deut 4: 19). Mischien is dat de reden dat de zonen van Job omkwamen omdat zij alle jaren 'hun dag' (verjaardag) vierden (Job 1: 4v). De Joodse historicus Josephus schrijft in de eerste eeuw dat de wet (Torah) het vieren van geboortedagen verbiedt. Christenen dachten er de eerste eeuwen net zo over. Zij zagen het vieren van verjaardagen als een heidens gebruik.

Kerst
In de westerse wereld werd in de loop van de vierde eeuw de geboorte van Jezus als feest verzelfstandigd en gevierd. Op 25 december staat men bij ons uitgebreider dan in het oosten stil bij de geboorte van Jezus (Mat en Luc), of bij het ‘Woord dat is vlees geworden’ (Joh).

Waarom die verschuiving naar 25 december? Er zijn drie verklaringen:

  • Na de kortste dag (21 dec) lijkt de zon enige dagen stil te staan. Vanaf 25 december worden de dagen duidelijk weer langer. Dat was reden tot feest. In Scandinavië vierde men dan het zgn Joelfeest, en in Rome het geboortefeest van de godheid Sol Invictus.Toen eenmaal het christelijk geloof de dominante godsdienst was geworden, mochten deze heidense zonnewendefeesten niet meer gevierd worden. Deze populaire feesten helemaal afschaffen ging natuurlijk niet. Daarom kregen ze een nieuwe invulling: de geboorte van Jezus, de komst van het Licht in de wereld.
    • Joelfeest. De naam komt van het oudnoorse 'hjol', dat 'wiel' betekent. Bedoeld is het zonnewiel dat op zijn laagste punt is aangekomen en weer begint te klimmen. Dat de dagen weer langer worden, was zeker toen iets om naar uit te zien en men vierde feest als het zover was: gezamenlijke dronkenschap en sexuele uitspattingen hoorden daarbij.
    • Sol (Zon) of Sol Invictus (Onoverwinnelijke Zon). Zo heet in Rome de zonnegod. In vele landen rond de Middellandse Zee stond deze onder andere namen bekend. Op 25 dec 274 nC maakte keizer Aurelianus de cultus (verering, priesters, tempels en spelen) van Sol officieel. Als het christendom in de vierde eeuw de toegestane en later de officiële religie in het Romeinse Rijk wordt, wordt dit de datum voor de geboorte van Christus, die immers de echte Onoverwinnelijke is. De Zon der Gerechtigheid (Maleachi 4: 2 = tegenwoordig Mal 3: 20).
  • Een andere verklaring is, dat men het vroeger belangrijk vond, dat de belangrijke momenten van Jezus samenvielen met bijzondere momenten aan de sterrenhemel. Wat zijn sterfdatum betreft is dat zonder meer het geval: in het voorjaar, bij het begin van de lente. Op diezelfde datum zou hij dan ook ‘door Maria ontvangen zijn’. Zijn geboorte negen maanden later komt dan uit op 25 december.

Kerk
In de kerk is er in de avond vaak een kerstnachtdienst (die eigenlijk na middernacht zou moeten beginnen), gevolgd door een viering in de ochtend.
De liturgische kleur is wit. Geschikte lezingen zijn Lucas 2: 1 - 20; Titus 2; 11 - 14; Joh 1: 1 - 14, Hebr 1 : 1 - 12 naast lezingen uit Jesaja.

Kerstboom
Voor ons is het Kerstfeest ondenkbaar zonder kerstboom in huis, een gewoonte die terug gaat op het Duitsland eind 16-e eeuw. Via het Réveil (opwekkingsbeweging) en de zondagsscholen van de 19-e eeuw werd de kerstboom ook in Nederland populair. Ten slotte gingen ook de meeste protestantse kerken en het Vaticaan (1982) om. De kerstboom en attributen symboliseren het volgende:

  • de altijd groene naaldboom : de levensboom in het paradijs,
  • de appels (nu kerstboomballen) : de vruchten waar Adam en Eva zich aan bezondigden,
  • de piek : de ster die de Wijzen uit het Oosten achterna reisden
  • de driehoekige vorm van de boom : de goddelijke drie-eenheid.
  • de lichtjes: Christus die het Licht der wereld is.

Velen zijn echter met die symboliek niet meer bekend. Als men ook ook niet meer weet wie Jezus is en waarom we zijn geboorte vieren, is de ont-kerstening van het kerstfeest compleet: niet meer dan een gezellig feest met veel lekker eten en drinken en cadeautjes in de donkerste tijd van het jaar. Waarbij we vieren dat de dagen lengen en wij er zelf ook weer zin in krijgen. Dan zijn we eigenlijk weer terug bij af: het zonnewendefeest dat de levenslust aanwakkert.
Het is niet toevallig dat het nationaal socialisme deze en andere heidense gebruiken probeerde te herintroduceren ten koste van de christelijke boodschap en zijn bijbehorende waarden en normen.

Jesaja 11
De Bijbelse kerstboom staat in Jesaja 11: 1 ‘...uit de stronk van Isaï schiet een telg op, een scheut van zijn wortels komt tot bloei’. (NBV21) Een stronk is wel het tegendeel van de altijd groene dennenboom. Het is de stomp van een afgezaagde boom met de wortels al dan niet in de grond. Iets dat dood of op sterven na dood is. Iets dat naar de mens gesproken geen toekomst meer heeft. Daarmee is de stronk een symbool voor onze levens vergiftigd door de dood in zijn vele vormen. En een symbool voor de wereld die de ondergang nabij is vanwege de rampen die wij mensen over onszelf afroepen.

Met Kerst vieren we niet dat de dagen weer langer worden en al helemaal niet de vitaliteit van de natuur of de beestachtige wildheid in onszelf. Met Kerst vieren we dat die oude stronk tegen alle verwachting in weer uitliep. We vieren dat God toch nog een toekomst voor onze wereld en onze levens zag. Hij liet Jezus geboren worden door wie Hij redding en verlossing brengt.

Na Kerst
De liturgische kalender na het Kerstfeest noemt

  • de zondag na Kerst. Dat is tussen 26 dec en 1 jan
    De klassieke lezing is dan Luc 2: 33 – 40 over Simeon en Hanna die Jezus in de tempel zien als Jozef en Maria hem daar aan God toewijden.
    De liturgische kleur is wit.
    De tweede zondag na Kerst heet Epifanie en daarmee begint de tijd van Epifanie

De kerkelijke kalender vermeldt voor deze tijd:

  • 26 dec. De martelaarsdood van Stephanus (Hnd 6: 8 – 7: 2 + 52 – 60) (rood)
  • 28 dec. De moord op de kinderen van Bethlehem (rood)
  • 31 dec en 1 jan: de jaarwisseling

Betekenis kleuren

  • Wit (soms met goud) staat voor zuiver, rein, onschuld. Evt aangevuld met goud dat overwinning symboliseert en koninklijke heerlijkheid en puurheid.
  • Rood kan het bloed van martelaren symboliseren (zie hierboven bij 26 en 28 dec), maar ook het vuur van de Heilige Geest (Pinksteren)
terug