Wereldbeeld
Onder wereldbeeld verstaan we hier een (1) voorstelling of opvatting over (2) alles wat er is:

• de materiële wereld: de sterrenhemel, de aarde met land en zee, het leven van planten, dieren en mensen, alle vormen van energie, de zwaartekracht en andere krachten.
• de geestelijke wereld: het goede, ware en schone, God en de goden, duivels en engelen, geloof en zingeving.
• en waar horen wiskunde en de natuurwetten bij? Ze beschrijven de materiële wereld, maar ze zijn niet van materie...toch bij de geestelijke?

Er bestaan vele wereldbeelden. Geocentrische met de aarde in het midden. Heliocentrische met de zon in het midden. Materialistische zonder een geestelijke wereld (materialisten beweren dat er niet een geestelijke wereld bestaat of dat die voortkomt uit en hoort bij de stoffelijke wereld). Religieuze met een materiële + geestelijke wereld enz.

Bij een wereldbeeld hoort in veel gevallen ook een waardeoordeel: men kan ‘de wereld’ een goede schepping noemen (Gen 1), een verloren paradijs (Gen 3), een schepping in barensnood (Paulus), het werk van een slechte God (gnostiek), een schitterend ongeluk, een tranendal, een toevalstreffer of nog anders.

Geloof en wereldbeeld
Ieder mens heeft wel een wereldbeeld. Zonder voorstelling van hoe de wereld in elkaar steekt en reilt en zeilt zou je je geen raad weten maar je voortdurend angstig afvragen wat er nu weer boven je hoofd hangt. Een wereldbeeld functioneert dus als een gebruiksaanwijzing: het geeft in grote lijnen aan wat de wereld is en wat je er kunt verwachten.

Een bijzonderheid van onze tijd is, dat het alledaagse wereldbeeld van mensen sterk wordt beïnvloed door het natuurwetenschappelijke wereldbeeld. Dat spreekt van

• een oerknal 13,7 miljard jaar geleden (kosmologie)
• leven dat spontaan ontstaat en evolueert, (biologie)
• een materiële wereld (kwantumfysica) zonder God

Wetenschappelijk gezien zijn die drie punten correct, maar het wereldbeeld dat daar noodzakelijkerwijs uit lijkt voort te vloeien is erg beperkt en eenzijdig. Enkel wat meet- en weegbaar komt erin voor; God en de geestelijke dingen niet, of alleen voorzover die uit het materiële af te leiden zijn.
Zo is dat nu eenmaal in de wetenschap als spelregel afgesproken: God kan niet als factor of verklaring opgevoerd worden: dat is te gemakkelijk en verklaart niets. Maar buiten de wetenschap, in de alledaagse levens van concrete mensen is dit materialistische wereldbeeld niet zonder schade over te nemen. Helaas gebeurt dat wel en dat leidt tot een enorme verarming van ons beleven en waarderen. Steeds meer mensen zien het leven weliswaar niet als on-aangenaam zolang je genieten kunt, maar in wezen zinloos. Liefde en andere gevoelens zien velen als een kwestie van hormonen. Of als welbegrepen eigenbelang. Met pilletjes kun je weer andere, zelfs religieuze gevoelens oproepen. En dood is dood.

Geloof
Deze kaalslag gaat aan gelovige mensen niet voorbij. Zij ondergaan dezelfde tijdgeest met als gevolg een toenemende onzekerheid over God, de waarde van gebed en lofprijzing, wat de zin van het leven is enz. Het is dus belangrijk om een ander wereldbeeld te hebben: ruimer, met een openheid voor God en de andere geestelijke dingen. Als gelovigen niet een voorstelling hebben van hoe God invloed op mensen en op deze wereld uitoefent, bloedt de religieuze ervaring dood en gaat het geloof nergens meer over.“...een God die niet op één of andere manier verschil uitmaakt voor de wereld is niet te onderscheiden van géén God.” (Oomen, V)

De bijbelschrijvers hadden wel zo'n wereldbeeld met ruimte voor God. Zij hielden het erop dat God de Schepper is van alle zienlijke en onzienlijke dingen. Alles spreekt van Hem. Daar zingen ze van (Ps 104). Ze geloven dat hij de Bron is van alles wat waar en goed en schoon is. Wetenschap, ethiek en kunst herinneren aan Hem. Ze geloven dat mensen in een speciale verhouding tot God staan. Tussen Zijn Geest en ons bewustzijn is contact mogelijk. Volgens de bijbel is Zijn stem in je hart en geweten te horen. Hij hoort jou als je bidt en dankt en zingt.

Wat is normatief?
Duizenden jaren geleden stelde men zich wereldwijd en ook in het Midden Oosten de aarde voor als een stilstaande platte schijf omringd door water, met een hemel erboven en een onderwereld eronder. De schrijvers van het bijbelse scheppingverhaal (Gen 1) sloten daar eenvoudig bij aan maar veranderden ook het een en ander. Zo maaken ze ruimte voor hun God.

• In het verleden trok de kerk uit die verhalen de conclusie dat het wereldbeeld normatief is. Dat de kerk in de bijbel betere informatie over aarde en zon had dan Copernicus, Galilei en Kepler uit hun onderzoek van de natuur. Dat leidde tot hopeloze conflicten tussen kerk en universiteit, tussen geloof en wetenschap. Een strijd die de kerk wel moest verliezen, en daar zijn we niet rouwig om.
• Er is echter ook een andere conclusie mogelijk: niet het wereldbeeld van Gen 1 is normatief, maar dat daarin openheid is aangebracht voor Israëls Gods en zijn invloed op mensen en de aarde. Dat is wat de bijbelschrijvers deden: de geslotenheid doorbreken. Wat let gelovigen vandaag de dag om het ook zo te doen? Dus aansluiten bij het natuurwetenschappelijke wereldbeeld (oerknal, evolutie, quantumfysica), dat op zijn waarde schatten en de ruimte ontdekken die daarin en daarnaast is voor God en alle geestelijke dingen.

We moeten - in de kerk en met anderen - geen achterhoedegevechten voeren over oerknal en evolutie. Die theorieën staan min of meer vast, tot hun tijd geweest is en er weer ander theorieën opkomen. Dat zijn bij voorbaat verloren discussies over bijzaken. En erger: het zijn even zoveel gemiste kansen om de hoofdzaak - God en andere geestelijke dingen - ter sprake te brengen. Want kosmologie en evolutie hoeven God niet uit te sluiten, zoals we (elders in dit menu) zullen zien.

Maar dan moeten we wel een antwoord hebben op vragen als:  bemoeit God zich met onze wereld en onze levens? Wat is zijn invloed op de gang van zaken in de werkelijkheid. Is het alleen invloed op onze ziel? Is het ook invloed op de materiële wereld? Zijn ziel en materie trouwens wel zulke gescheiden werelden? Hoe moeten we ons deze dingen voorstellen?  Moeilijke vragen zijn dat. Maar we kunnen ze niet laten liggen. Want als we in die dingen niet duidelijk zijn, waarom zouden we dan nog bidden om vrede, om genezing, om moed en vertrouwen, om vergeving? Zouden we dan nog iets Gods inspiratie kunnen noemen? Nog ergens de tekenen van zijn nabijheid opmerken?