Prediker 1: 2 Prediker 1: 2

IJdelheid der ijdelheden
Deze bekende uitdrukking uit Prediker is er al vanaf de statenvertaling (1637) en vinden we terug in de editie van 1977, het NBG (1951) en de Naardense Bijbel. De NBV21 heeft met die oude traditie gebroken en vertaalt met ‘lucht en leegte’. De HSV heeft ‘een en al vluchtigheid’

In het originele Hebreeuws staat er ‘hebel hebalim’. Twee keer hetzelfde woord, samen vormen ze een overtreffende trap. Zoals koning der koningen de grootste koning betekent, God der goden de hoogste God, het heilige der heiligen het allerheiligste, zo betekent ijdelheid der ijdelheden het toppunt van ijdelheid.

Het Hebreeuwse hebel betekent ademtocht, windvlaag (Ps 144: 4 en figuurlijk ijdel in de zin van vergeefs, nietig, waardeloos, ijl, vergankelijk, doelloos, nutteloos. Of het ook nutteloos inhoudt, zullen we nog bekijken. We moeten in elk geval niet denken aan iemand die ijdel is en overdreven veel aandacht aan zijn uiterlijk besteedt. Hebel is geen moreel begrip. De tweede zoon van Adam en Eva heette hebel oftewel Abel niet omdat hij ijdel was. Hij kreeg die naam omdat het zo goed klopte bij zijn korte leven.

Op de vertaling ‘lucht en leegte’ is niet zo veel aan te merken.

  • Inhoudelijk is het duidelijker dan ijdel, dat we associëren met ijdeltuit.
  • De alliteratie van hebel hebalim  is mooi bewaard gebleven in de vondst lucht en leegte.
  • Maar helaas is zo de overtreffende trap verloren gegaan.
Niet zonder reden staat er drie maal het woordje hebel en twee keer hebalim. Dat is volgens een Rabbijnse interpretatie samen zeven (het meervoud telt voor twee), het getal dat alles, het totaal aangeeft. Prediker wil dus zeggen dat heel het menselijk leven vol is van allerleii ijdele bezigheden. Hij beschrijft ze oa in 1: 3 - 11 en 3: 1 - 8

Zinloos?
Prediker begint (1: 2) en eindigt (12: 8) zijn boekje met ‘ijdelheid der ijdelheden’. Alles wat hij daartussen beschrijft - zijn werk, succes, wijsheid, het leven zelf – is in zijn ogen het meest ijdele dat er is. Het woordje hebel komt voortdurend terug, 38x om precies te zijn1. Dat is bijna net zo vaak als in alle andere boeken van het OT bij elkaar2. Hoezo is het leven en alles wat je onderneemt en bereikt het toppunt van ijdelheid?


Prediker heeft in elk geval goed gezien dat het allemaal vergeefs is. Alles wat je bereikt, gaat ook weer voorbij. Er is een tijd om te bouwen, een tijd om af te breken (Pred 3). Niets blijft wat het is. De zon en de wind komen nooit tot hun doel, ze blijven maar komen en gaan (Pred 1). Daar heeft Prediker het moeilijk mee. Hij wilde kennelijk dingen bereiken die de eeuwen trotseren. Hij lijkt me een ambitieus man die nu teleurgesteld en verbitterd is omdat niets blijvend is, maar ijdel, vergeefs. Het is bv een hard gelag als je merkt, dat wat je weet te realiseren door een ander wordt terug gedraaid. Die dingen gebeuren: Donald Trump maakte zoveel mogelijk ongedaan van wat Barack Obama had opgebouwd. Prediker ziet dat het leven en de hele werkelijkheid zo in elkaar zit. Alles in de Schepping komt en gaat. Dat maakt het voor hem absurd en zinloos.

Is Prediker vergeten dat hij net als ieder ander slechts een ademtocht is? Gemaakt uit het stof der aarde en voorzien van levensadem? (nisjmah - Gen 2: 7) Streefde hij daarom naar dingen van eeuwigheidswaarde? Blind voor de werkelijkheid is de teleurstelling bij voorbaat gegeven: alles gáát voorbij, alles ís ijdelheid, inclusief ieder mens. Daar overdrijft Prediker niets. Wil je die teleurstelling en de bijbehorende verbittering ontlopen, dan moet je om te beginnen onder ogen zien en aanvaarden, dat je gewoon een eendagsvlieg bent. Een hebel (ademteug) die als hij sterk is 80 of 90 jaar leeft. Alleen God is eeuwig.

Waardevol!
En vervolgens moet je bedenken dat dat vergeefse niet betekent dat je leven zinloos is. Dingen hoeven niet vele jaren of eeuwen te bestaan om toch zinvol te zijn. Ga maar na: is het zinloos om

  • een wapenstilstand of vrede te willen als je weet dat op een dag er toch weer oorlog uitbreekt?
  • voor een zieke te zorgen als je weet dat hij niet lang meer te leven heeft?
  • op vakantie te gaan als je weet dat die na twee weken al weer om is?
  • je muzikale talent ontwikkelen als je weet dat later je vingers niet zo vlug meer piano kunnen spelen.

Natuurlijk niet. Want al blijft niets zoals het is en gaat alles voorbij, toch kunnen er ondertussen belangrijke waarden gerealiseerd worden:

  • bij een wapenstilstand: mensen in veiligheid brengen
  • bij ziekte: zorg voor elkaar, vrienschap, tijd voor afscheid,
  • bij vakantie: genieten van de natuur.
  • bij je talent ontwikkelen: mooie muziek maken waar anderen van genieten.

Inderdaad allemaal tijdelijk, vergeefs. Alles gaat voorbij. IJdelheid der ijdelheden. Maar ook: hoogst zinvol. Het zijn waarde-volle dingen die het leven, de dagen en jaren dat we er zijn, de moeite waard maken. Tenminste als je gelooft dat waarden bestaan en er toe doen. Een materialist denkt daar heel anders over. Voor hem of haar is vergeefs = zinloos.
Een christen weet daarbij van Paulus dat de ganse schepping weliswaar aan de vergeefsheid is onderworpen, en lijdt en zucht, maar ook dat zij hoopt en zich verheugt in de gave van de Geest. (Rom 8: 18vv)


---------
1  - IJdelheid der ijdelheden aan het begin en eind van zijn boekje: Pred 1: 2 (zelfs 2x) en 12: 8 en in beide verzen gevolgd door het kernachtige ‘alles is ijdelheid’.
- alles is ijdelheid behalve in 1: 2 en 12: 8 ook nog in Pred 1: 14, 2: 11, 3: 17 en 3: 19. Drie keer gevolgd door ‘najagen van wind’ dat als synoniem is op te vatten.
- ijdelheid 22x.

drie keer gevolgd door een negatieve bijstelling ‘een groot kwaad’ (Pred 2: 23), een kwaad ding (Pred 4: 8), een bitter lijden (Pred 6: 2).
drie keer gevolgd door opnieuw het synonieme najagen van wind (Pred 2: 26, 4: 16 en 6: 9).
- ijdele dagen, woorden, leven: Pred 5: 6; 7: 15 en 9: 9 (2x).
- najagen van wind verder nog in Pred 1: 17, 4: 6 en 9: 9.

2 In alle andere boeken van het OT samen: 40x (afgezien van Abel 8x).

terug