Soms doen mensen de ervaring op dat ze iets heel bijzonders meemaken. Iets dat hun normale, alledaagse beleving ver te boven gaat: ervaringen van transcendentie, van God.

Voorbeelden
De natuur roept soms zulke ervaringen op: de hoge bergen, de eindeloze zee, een prachtige zonsopkomst kan je alles doen vergeten en je laten voelen dat je deel uitmaakt van alles om je heen en omvat wordt door een alles te boven gaand geheim.
Anderen vertellen dat ze zo’n ervaring van transcendentie opdoen aan andere mensen: inspirerend, goede, moedige mensen die laten zien dat het anders kan.
Historische gebeurtenissen kunnen je daar ook de ogen voor openen, neem bv de uitspraak van de rechters na de dood van George Floyd in Amerika. Velen hadden verwacht dat de agent die hem doodde onschuldig zou worden verklaard. Maar unaniem spraken de rechters een schuldig uit. Voor velen werd er toen iets zichtbaar van een andere, betere wereld. Vele wetenschappers kunnen vertellen hoe ze diep onder de indruk raken van wat ze ontdekken op hun veld van onderzoek.

Religieuze tradities
Je zou de grote godsdiensten van de wereld kunnen beschouwen als de leveranciers van woorden en gebruiken om met deze andere werkelijkheid om te gaan, te benoemen, te vieren.
In de christelijke traditie hebben veel mensen (soms) het gevoel dat God bij hen is,  of dat bidden, mediteren, het avondmaal, een kerkdienst je bij God brengt. Anderen vertellen van mystieke ervaringen, van bijzondere dromen, of van even in de andere wereld geweest te zijn (bijna-dood-ervaringen). De bijbel vertelt van mensen die engelen zagen, verschijningen van de opgestane Christus meemaakten of een goddelijke boodschap ontvingen (Mozes, de profeten).

Beoordeling
Zulke ervaringen zijn er wereldwijd, alle eeuwen door. Er is geen goede reden om al deze ervaringen bij voorbaat als onwaar aan de kant te schuiven of voor iets anders te houden en weg te verklaren. Dat doe je bij andere ervaringen ook niet tenzij je enorm sceptisch bent en aan alle vormen van ervaring en waarneming twijfelt. Alleen als het aannemelijk is dat de schijn je bedriegt kun je een andere verklaring voor relligieuze ervaring zoeken. Maar het uitgangspunt moet zijn dat de religieuze ervaringen authentiek zijn. De meest voor de hand liggende verklaring is dat er inderdaad zoiets is als een God die op de meest uiteenlopende manieren zich aan mensen openbaart.

Twee vormen van kennis
Dat deze ervaringen in de westerse cultuur minder vaak voorkomen heeft onder andere te maken met de sterk rationele instelling die mensen er tegenwoordig op nahouden. Verstand en denken worden bij ons van jongsaf aan gestimuleerd en onze cultuur is er een van meten is weten, van harde feiten en zakelijkheid. Maar iets van God ervaren lukt niet door denken, onderzoeken, testen en concluderen. Dat levert neutrale, objectieve kennis op die heel nuttig kan zijn, maar het brengt je niet bij God.
Er is echter ook een andere vorm van kennis opdoen, nl participerend deel uit maken van de werkelijkheid door te luisteren naar wat je gevoel je zegt, naar wat er in je hart en ziel opkomt. Er is een zekere ontvankelijkheid voor nodig. Als je niet open staat voor verrassingen gebeurt er weinig.

Daarom is het zo oppassen met Godsbeelden. Enerzijds willen ze je de weg wijzen naar God, maar ze kunnen diezelfde weg ook blokkeren. Wil je iets van God ervaren, moet je je voorstellingen van God op zijn tijd ook los kunnen laten om je te laten verrassen door iets van God zelf.

Wegverklaren?
Psychologisch onderzoek laat zien dat religieuze ervaring zich in een bepaald hersengebied afspeelt. Het heeft dus met chemische processen in je hoofd te maken en met stroompjes die er door de zenuwbanen gaan. Anders dan wel eens gedacht is dat natuurlijk geen bezwaar tegen religieuze ervaringen. Want al onze ervaringen gaan gepaard met chemische stofjes en electrische spanningen. Zonder deze dingen kunnen we überhaupt niets waarnemen. Religieuze ervaringen zijn niet onwaar of verdacht als ze ook langs deze weg tot stand komen. Het is niet meer dan logisch dat het hier ook zo werkt.

Ondertussen is het onderzoek al weer verder. Bij proefpersonen werd een helm opgezet waarmee diezelfde ‘god-gevoelige’ gebieden van hun hersenen werden geprikkeld. Gesteld dat het zou lukken, zou je dan kunnen zeggen dat God enkel bestaat ‘in de hersenpan’ en religieuze ervaring niet door een God van buitenaf wordt opgeroepen? Natuurlijk niet. Vergelijk het met een test waarbij de hersenen van de proefpersoon worden geprikkeld om een heerlijke maaltijd te zien, ruiken en proeven. Dat bewijst toch niet dat er in het echt geen heerlijke maaltijden bestaan?