Die verlegenheid wordt nog veel groter door wat we weten van het leed dat veroorzaakt wordt door natuur (bv tsunami’s) en mensen (bv wereldoorlog). Daardoor vragen steeds meer mensen zich af: ‘waarom laat een liefdevolle, almachtige God deze dingen gebeuren?’

Alternatieve voorstellingen
Door deze ontwikkelingen is het traditionele beeld van God als het almachtige Opperwezen niet meer geloofwaardig. Om die reden spreekt men wel eens van een tijd van Godsverduistering. Het is de drijvende kracht achter kerkverlating en secularisatie.
Hoe kunnen wij ons dan wel de relatie tussen God en de geschapen werkelijkheid en onze mensenwereld voorstellen? Hoe ziet een bij de tijdse christelijke voorstelling van de verhouding God en wereld eruit? Daar zijn sinds de grote wetenschappelijke ontdekkingen van de 18-eeuw de meest uiteenlopende antwoorden op gekomen (vrijzinnige theologie, Barth, Bultmann, bevrijdingstheologie) maar geen van deze is de standaard geworden voor de kerk in het westen van Europa.

Onoplosbaar
We moeten daar ook niet teveel van verwachten. De vraag naar het hoe kan gewoon niet beantwoord worden. Allereerst omdat onze kennis voorlopig is en we ons begrip van de werkelijkheid van dag tot dag moeten aanpassen aan het laatste inzicht.  Het is altijd te vroeg voor een afgerond beeld van God en wereld. We blijven dus op geloof aangewezen. Geloven is niet voor niets wat anders dan het aanhangen van een filosofie over de wereld waarin wij leven. Zo’n wereldbeschouwing geeft trouwens al gauw het idee dat we in de best mogelijke van alle werelden leven en dat is niet goed te rijmen met wat bv Paulus leert over de schepping die onderworpen is aan de zinloosheid en in barensnood verkeert.
Een andere reden is, dat God in de hemel is en wij op aarde. (Pred 5: 1, Ps 115: 3 ) Dat betekent: wij mensen zijn principiëel niet in staat het geheel van God en wereld van een buitenperspectief te bekijken, te beoordelen en te beschrijven. Wij moeten onze plek weten en ons niet verbeelden dat we God kunnen inpassen in ons begrip van de werkelijkheid. “Niemand heeft ooit God gezien, hij woont in een ontoegankelijk licht”, schrijft Paulus (1 Tim 6: 16).

Met de vraag naar het waarom ligt dat nog moeilijker. Stel je voor dat we redenen zouden kunnen bedenken voor het leed dat mensen treft. Is zo’n reden ooit goed genoeg? Welk daarom zou er mee door kunnen? Is het niet beter om de waarom vraag te laten staan? Dat gebeurt in de bijbel ook, met name in het boekje Job. Diens vrienden komen met allerlei daaroms aan om Job te troosten. Zo proberen ze zijn gevoelens te smoren – niet erg pastoraal – en het voor God op te nemen. In hun poging om God te rechtvaardigen komen ze tegenover Job te staan. Zo raakt Job zijn vrienden ook nog kwijt. Desondanks komt Job er tenslotte wel uit, door God geholpen en niet met een daarom. Het geredeneer van zijn vrienden wordt veroordeeld.

Alternatief: de praktijk
Misschien komen we in deze dingen ooit nog iets verder. In elk geval moeten we de verlegenheid met God niet ontlopen met de clichees van vroeger of met te gemakkelijke moderne antwoorden. Het is beter om het hoe en waarom van God en wereld open te laten en te verdragen tot zijn Geest nieuwe wegen wijst. Ik denk dat de procestheologie wat dat betreft het meest kansrijk is, al zijn daar ook vragen bij te stellen.

Zolang het daarop wachten is laten we ons aanspreken door het sleutelverhaal en zijn we betrokken bij al die nieuwe dingen die God bezig is in de wereld te brengen. Daarin vinden we voldoende bevestiging om mensen van geloof, hoop en liefde te blijven. Zo gaan we om met de Levende God die er evengoed is en in het verborgene zijn werk doet, ook als we hem niet goed combineren kunnen met wat we weten over de wereld en wat daarin gebeurt. De lastige vragen naar het hoe en waarom blijven terecht staan, maar het leven met God geeft voldoende vertrouwen om ze een beetje los te laten.